آرامگاه فردوسی و ( هتل در مشهد )

بنای آرامگاه دوباره برپا می شود…

در روزگار فرمانروایی غازان خان -مشهورترین، مقتدرترین و موثرترین پادشاه ایلخانی- شخصی به نام امیر ایسن قُتلُغ که مقامی شبه امیری داشت، ساختمانی را در محل دفن فردوسی و خانقاهی (1) در کنارش احداث کرد. پیش از آنکه کار ساخت و ساز بقیه ساختمان ها تمام شود امیر ایسن از دنیا رفت و بنا تا حدود نیمه سده هشتم هجری قمری به همان صورت ماند.

در نزهةالقلوب (دانشنامه ای از حمدالله مستوفی) چنین آمده که آرامگاه فردوسی در شرق توس، در کنار قبر محمد غزالی، فیلسوف، متکلم و فقیه ایرانی و یکی از بزرگترین مردان تصوف سده پنجم هجری، و معشوق توسی، از عرفای ایرانی قرار داشته است.

دولتشاه سمرقندی در تذکرةالشعرا -از کتب مرجع و تذکره های مهم به زبان پارسی- گفته است که مدفن فردوسی در توس و کنار بنای عباسیه و در جای مشخصی قرار دارد. به نظر محیط طباطبایی -پژوهشگر، مورخ، منتقد و ادیب معاصر ایرانی- در این گفتار، عباس و عباسیه از آیسن و آیس برگرفته شده و اشاره به همان خانقاهی دارد که امیر ایسن قتلغ ساخته بود. جایگاه کنونی این خانقاه، در ۸۰۰ متری آرامگاه است و به نام هارونیه شناخته می‌شود.

آرامگاه فردوسی پنهان می شود…

عبیدالله خان ازبک -از حاکمان پادشاهی شیبانی (1)– در جریان یورش ها به خراسان و تسخیر مشهد، به خاطر تعصبی که بر ضد مذهب شیعه داشت، دستور ویرانی آرامگاه فردوسی را صادر کرد.

در سال ۱۲۳۶ هجری قمری فردی به نام فریزر که مامور کمپانی هند شرقی بود، آرامگاه فردوسی را مدفنی محقر با گنبدی کوچک توصیف کرد؛ اما پس از آن، خانیکوف -پژوهشگر و کنسول روس و رییس هیات اعزامی به خراسان- در جریان سفر خود به ایران در سال ۱۲۷۴ هجری قمری در توس، اثری از آرامگاه نیافت.

این در حالی است که بر اساس گزارش لرد کرزن انگلیسی -از سیاستمداران قرن بیستم و ایران شناس- آرامگاه فردوسی به همان شکل توصیف شده توسط فریزر تا حدود سال ۱۲۹۲ هجری قمری وجود داشته است و ظاهرا بعد از آن گندمزار آن را می پوشاند.

ژوکوفسکی -خاورشناس روسی- هم در حدود سال ۱۳۰۷ هجری قمری به ایران آمد و آرامگاه را زیر تپه‌ای پوشیده با آجر و قطعه های کاشی توصیف کرد.

در دوره قاجار عبدالوهاب آصف الدوله -والی خراسان- از سوی ناصرالدین شاه مامور جستجو برای آرامگاه شد و با راهنمایی چند فرانسوی که از توس دیدن کرده‌ بودند، آن را یافت. وی به طور موقت دو اتاق در محل آرامگاه بنا کرد تا بعدها بنایی شایسته و درخور فردوسی را احداث کند.

محمدتقی بهار که در سال ۱۳۱۸ هجری قمری از آرامگاه بازدید کرده بود آن را به صورت زمینه ای برای احداث بنا توصیف کرده است و در سال ۱۳۴۱ هجری قمری، آرامگاه را به صورت سکویی بی‌سقف و محصور دید.

هتل آپارتمان تعطیلات مشهد نزدیکترین هتل در مشهد به حرم امام رضا و دارای خدمات گردشگری و بازدید از اماکن تاریخی مشهد.

بنایی شایسته برای فردوسی احداث می شود…

بعد از جنگ جهانی اول شور و احساسات ملی در میان ایرانیان جانی تازه گرفت و در مجامع و مطبوعات لزوم قدرشناسی از فردوسی و احداث بنایی شایسته بر فراز مدفن او مطرح شد.

در ۱۳۳۸ هجری قمری مصادف با ۱۲۹۹ خورشیدی، محمدتقی بهار، در هفته‌نامه نوبهار مقاله‌ ای درباره احداث این بنا نوشت. پس از تاسیس انجمن آثار ملی در سال ۱۳۰۱، رییس آن، محمدعلی فروغی تلاش هایی را برای احداث آرامگاه آغاز کرد. هدف این بود که ساخت آرامگاه این شاعر بزرگ با هزینه مردم و بدون استفاده از بودجه دولت صورت گیرد بنابراین در ۱۳۰۴ با نشر بیانیه ای از مردم خواسته شد که کمک های خود را به حساب انجمن واریز کنند.

در اردیبهشت سال ۱۳۰۵ کیخسرو شاهرخ، نماینده زرتشتیان در مجلس شورای ملی، ماموریت یافت که با گروهی از طرف انجمن همراه شود و برای تعیین محل دقیق خاکسپاری فردوسی به توس برود.

آنها در باغی به وسعت ۲۳۰۰۰ مترمربع، متعلق به حاج میرزا علی، قایم مقام نایب التولیه (کسی که به نیابت متولی، تولیت موقوفه ای را تعهد کند)، تخت گاهی به طول ۶ و عرض ۵ متر یافتند و متوجه شدند که همان مدفن فردوسی است. حاج میرزا محمدعلی، باغ را برای ساخت آرامگاه به رضاشاه تقدیم کرد و او نیز آن را به انجمن آثار ملی بخشید. حسین‌ملک -موسس موزه و کتابخانه ملک- نیز ۷۰۰۰ مترمربع از زمین های اطراف باغ را به انجمن وقف کرد تا مجموعه زمین برای احداث آرامگاه به ۳۰۰۰۰ متر مربع برسد.

در ابتدا، قرار شد طراحی نقشه آرامگاه را ارنست اميل هرتسفلد -باستان شناس آلمانی- انجام دهد اما اعضای انجمن طرح وی را نپذیرفتند. سپس آندره گدار، معمار و باستان شناس فرانسوی، مقبره را طراحی کرد.

پس از آن، کیخسرو شاهرخ طراحی بنا را به کریم طاهرزاده بهزاد-مهندس و معمار سرشناس- سپرد اما انجمن طرح او را نیز نپذیرفت. در نهایت قرار شد مسابقه ای بین هرتسفلد، آندره گدار، نیکلای مارکف -معمار گرجستانی‌تبار- و طاهرزاده بهزاد برگزار و طرح برتر انتخاب شود. سرانجام طرح طاهرزاده بهزاد در سال ۱۳۰۷ در انجمن تصویب شد. طرح وی به سبک ساختمان‌های هخامنشی بود که سرستون‌های بلند داشت و در سه طبقه میان باغی بزرگ ساخته می شد.

اندکی بعد اجرای این نقشه را متوقف کردند و طراحی نقشه‌ای دیگر را در دستور کار قرار دادند. گدار این طرح تازه را کشید و از فرانسه به ایران فرستاد. عبدالحسین تيمورتاش که وزیر دربار بود، بر ساخت سقف هرمی برای بنا تاکید داشت و تغییراتی را در نقشه گدار ایجاد کرد. بنا به شکل اهرام مصر طراحی و مراحل ساخت آن آغاز شد. با مورد غضب واقع شدن تیمورتاش توسط رضا شاه در سال ۱۳۱۰ و پدیدار شدن شکاف در سقف هرمی، بنا رها شد و دوباره کریم طاهرزاده بهزاد، ماموریت طراحی مقبره جدید را بر عهده گرفت.

اعضای انجمن با سقف هرمی مخالف بودند چرا که فردوسی شاعری ایرانی بود؛ اما این نوع سقف مربوط به معماری مصر و فراعنه می شد. طاهرزاده بهزاد سقف هرمی نقشه گدار را با سقفی پلکانی جابه جا کرد و به این ترتیب پس از کش و‌ قوس‌های فراوان و انتخاب طراحان متعدد، این طرح در ۲۸ مهر ۱۳۱۲ خوشیدی به تصویب نهایی رسید. نظارت بر ساخت طرح تازه نیز بر عهده حسین لرزاده گذاشته شد و حسین حجارباشی زنجانی و تقی درودیان به عنوان مشاوران ساخت در این امر مشارکت کردند.

بنای آرامگاه از کف ۱۸ متر ارتفاع داشت و مقبره در وسط آن قرار می گرفت. سنگ مرمر نفیسی بر روی مقبره گذاشته شد که یک متر بالاتر از کف قرار داشت. یک ایوان ۴۰ متری بنا را احاطه می کرد و سقف آن مزین به کاشی های معرق و مقرنس بود.

مقبره و ایوان آرامگاه را از سیمان و آهن و … ساخته و با سنگ مرمری بنام سنگ خلج تزیین شد. اشعار کتیبه‌ها را به خط استاد عمادالکتاب نوشته و سپس بر سنگ های نما انتقال دادند و تصاویری از شاهنامه توسط بهترین حجاران بر روی دیوارها حک کردند.

ساخت آرامگاه جدید که مقدماتش در سال ۱۳۱۱ آغاز شده بود، پس از ۱۸ ماه تلاش و پیاده سازی طرح های متعدد خاتمه یافت و برای افتتاح در جشن هزاره فردوسی در سال ۱۳۱۳ آماده شد. جالب است بدانید برای تامین کسری هزینه های ساخت این آرامگاه ۱۶۰۰۰۰ بلیت بخت‌آزمایی ده ریالی چاپ و از طریق شعبه‌های بانک ملی ایران توزیع کردند.